نیروی گریز از تهران؛ چرا مردم با کوچکترین تعطیلی از تهران فرار می کنند؟
به گزارش مجله سینمایی گوگوریو، راننده که همراه همسر و فرزندش در ماشین نشسته، با ماسکی روی صورت از دلایل رفتن به شمال می گوید؛ دقیقاً زمانی که دولت و وزارت بهداشت با وضع قوانین سفت و سختی قرار بود اعمال محدودیت های تازه ای را از اول آذر اجرایی کنند. مرد پشت فرمان از فصل کاشت درخت می گوید و اجبار به ماندن دو هفته ای در خانه اش، لابد محصور بین درختانی که هر سال می کارد. خبرنگار از او می پرسد برای این سفر حاضر است 500 هزار تومان جریمه بشود؟ مرد رو به دوربین مصمم به اجرای تصمیم می گوید: بالاخره کاری است که دارم انجام می دهم و جریمه اش را هم پرداخت می کنم.
به گزارش ایران، جاده های منتهی به شمال کشور دقیقاً تا آخرین لحظات اعمال محدودیت ها بار ترافیکی سنگینی را تجربه کرد. طبق معمول مسئولان اظهار تأسف کردند و مردم در شبکه های اجتماعی از اینکه بعد از 9 ماه و کشته شدن هزاران نفر بر اثر ابتلا به کووید 19 هنوز عده ای رهسپار جاده می شوند تعجب کردند.
آن ها مسافران جاده ها را افراد بی خیالی قلمداد کردند که جان کادر درمان برای آن ها هیچ اهمیتی ندارد. اما واقعاً دلیل این حجم از مسافرت چیست؟ چرا در هر بزنگاهی بخشی از ساکنان تهران فرار را بر قرار ترجیح می دهند حتی اگر قرار باشد یک میلیون جریمه شوند یا جان خود و خانواده را به خطر بیندازند؛ چه تصادف باشد، چه کرونا.
تهران با انبوهی از مسائل شهری دست به گریبان است، البته این حرف تازه ای نیست، ترافیک و آلودگی هوا و فشار های اقتصادی، شکاف طبقاتی و یک لیست ساده دم دستی است با پیچیدگی های مخصوص زندگی در یک کلانشهر بی در و پیکر؛ شهری که از روز های اول شکل دریافت هم کم و بیش با همین مسائل روبه رو بوده است.
این مسائل تمام ناشدنی، حالا تبدیل به خصوصیات تهران شده اند؛ خصوصیاتی که یعقوب موسوی جامعه شناس معتقد است تهران را تبدیل به مکانی کرده که هیچ تاب آوری در آن دیده نمی شود: تهران شهر تاب آوری نیست و به همین دلیل به محض اولین مخاطره، همه می خواهند از آن فرار کنند. تهران مستعد مقاومت نیست و شهری است سست بنیاد در رابطه با کنترل ایمنی برای مردم.
زندگی در آپارتمان های کوچک یکی از دلایل بروز مسائل خانوادگی در دوران قرنطینه است. ابتدای سال و در نخستین تجربه قرنطینه، بسیاری از روان شناسان از بروز اختلافات خانوادگی گفتند که به دلیل نبود حریم شخصی و حضور طولانی مدت اعضای خانواده در خانه های کوچک اتفاق می افتد.
موسوی هم یکی از دلایل گریز مردم به سمت شهر های شاقتصادی کشور را فرار از محیط تنگ و تلاش برای رسیدن به فضایی بیشتر می داند: زندگی آپارتمانی معضلات عاطفی و روحی ایجاد می کند و به همین دلیل بخشی از پایتخت نشین ها ترجیح می دهند به خانه های بزرگتری که در شمال کشور دارند بفرایند یا به بهانه دریافت ویلا یا سر زدن به فامیل، لااقل چند روزی از مخمصه تهران خلاص شوند و آرامش را در خانه هایی با حیاط بزرگ و فضا های بزرگ و خلوت تر شهری که امکان ازدحام را کمتر می کند، تجربه کنند؛ جایی که بدون شلوغی بتوان چند ساعتی بخصوص بچه ها را بیرون از محیط بسته خانه به گردش برد.
موسوی معتقد است مسدود کردن جاده ها و جریمه، راه کامل و بازدارنده ای برای مردم به تنگ آمده از تهران نیست. او رفتن به شهر های دیگر را از نگاه آن بخش از مسافران نوعی انتخاب عاقلانه می داند که برای رهایی از ازدحام و شلوغی تهران گرفته می شود: از نظر من، چون حضور در تهران و رفت و آمد باعث ابتلا به کرونا شده و می شود، یکی از راهکار هایی که به ذهن مردم رسیده خروج از تهران است تا از این طریق تردد کمتری در شهر داشته باشند.
او با اشاره به تذکرات مکرر مسئولان بهداشت که از مردم خواسته بودند از رفتن به پاساژ ها و مراکز خرید خودداری کنند، می گوید: متأسفانه این تذکرات با روح زندگی در تهران مغایرت دارد و حضور در تهران با نرفتن به مرکز خرید و مکان های همواره شلوغ شهر جور در نمی آید. مردم مطلع هستند و باید بپذیریم آن ها اگر مجبور نباشند با پای خود به مهلکه نمی فرایند. تجربه زیسته ما در این 9 ماه نشان داده است هر چقدر فضای شهر خلوت تر و کم تراکم تر باشد، خطر ابتلا کاهش پیدا می کند، اما تهران مستعد ازدحام و تجمع است.
موسوی انتخاب جمعی مردم را تصمیم غلطی نمی داند، چون از نظر او زندگی مردم در تهران زیستی اضطراری است: در واقع انتخاب زندگی در تهران به نوعی انتخاب از روی اجبار است، چون مردم از روی رضایت و امنیت این شهر را برای زندگی انتخاب نکرده اند.
زندگی مردم در تهران برای بخش بزرگی از این شهر انتخابی از روی علاقه نبوده است. توسعه تمرکزگرای کشور بیشترین فرصت های شغلی و معیشتی را در این شهر انباشته و به اعتقاد برخی جامعه شناسان تهران را به شهر سوداگری یا شهر تجارت تبدیل کرده و غلبه رنگ و بوی کار و تجارت چنان تند و غلیظ شده که جایی برای زندگی آرام باقی نگذاشته است؛ بنابراین توسعه تهران با خلوت تر شدن بقیه مناطق کشور ارتباط مستقیم دارد. حال، اما این شهر با خصوصیاتی که گفته شد و با انبوهی از فشار های روانی که بر ساکنان این تجارتخانه بزرگ وارد می کند، چه تلاشی برای کاستن از صدمات آن اجرا شده است؟ آیا برای نخستین مشکل یعنی مسکن شهفرایندان کاری دقیق اجرا شده است؟
مرتضی دیاری پژوهشگر شهری می گوید: تا پیش از دهه نود و بخصوص اواسط این دهه، لااقل طبقه متوسط می توانست با هزینه معقولی به تفریح و سفر برود، اما با افزایش هزینه سوخت، تعمیرات اتومبیل، هزینه هواپیما و حمل ونقل عمومی دیده می شود که از تعداد و کیفیت این سفر ها کاسته شده است. وقتی این ها را کنار هم می گذاریم و در کنار مسائل مسکن قرار می دهیم، متوجه دلیل این حجم انبوه از مسافرانی که با کوچکترین تعطیلی درحال فرار از تهران هستند، می شویم.
وی می گوید: اقشاری از طبقه متوسط وقتی نتوانستند به دلیل افت و خیز های اقتصادی، از پس هزینه مسکن و سفر بربیایند، تصمیم به سرمایه گذاری کوچک تر و جذاب تر در شمال کشور دریافتد؛ یعنی خرید ویلا در سواحل خزر که هر دو مشکل را می تواند به شکلی مرتفع کند؛ یعنی هم مسکن و هم تفریح: در واقع طبقه متوسط شهری تهران، از این طریق هم مکانی ثابت برای تفریح پیدا کرد و هم امکانی برای سرمایه گذاری در مکانی خوش آب و هوا و فضایی بزرگ تر و هم صرفه جویی در هزینه های سفر. بعلاوه فرار از فلج شدگی در برابر حمله نور، رنگ و صدا که بحث مهمی در روان شناسی اجتماعی است.
درواقع حجم انبوه رنگ، نور و صدا می تواند حسگر های فرد را به واکنش دفاعی وادار کرده و آن ها را خاموش کند. در این هنگام فرد در خود فرو می رود و به اطراف توجهی نمی کند. این جمله را احتمالاً زیاد شنیده اید که فلانی از وقتی به تهران رفته قیافه می گیرد و حالی از ما نمی پرسد. درواقع آن آشنایان یا فامیل شهرستانی نمی دانند که او دچار نوعی بیماری درخود فرورفتگی شده است. این بیماری اغلب به صورت اشتیاق به فرار از کلانشهری مثل تهران خود را نشان می دهد.
می توان این طور نتیجه گرفت که ریشه مسافرت های دوران قرنطینه تنها در خوش آب و هوا بودن شمال یا نامطلعی مردم نسبت به مخاطرات این سفر ها نیست بلکه پایین بودن کیفیت زندگی و رفاه برای همه اقشار جامعه در تهران است که به این دست رفتار ها منجر می شود. مردمی که نتیجه سال ها برنامه ریزی شهری را در زندگی خود احساس نکرده اند حالا با تصمیمی فردی سعی دارند آن طور که خودشان فکر می کنند بهتر است گریزگاهی برای رهایی از مسائل بیابند. شاید بتوان در نگاه اول این رویکرد را نوعی بی مسئولیتی دانست، اما بازتاب برخورد با واقعیت زندگی در تهران برای همه مردم به یک شکل نیست.
منبع: فرارو