قزوین از نگاه سفرنامه نویسان خارجی - مجله سینمایی گوگوریو

از اوایل دوران صفوی که قزوین مرکز و یکی از مراکز مهم سیاسی ایران به شمار می رفت، سفیران و جهانگردان خارجی پایشان به این شهر باز شد. به همین علت از همان عصر تابه حال توصیف های متنوعی از شهر قزوین در اختیار داریم که اغلب از زیبایی و گستردگی آن سخن گفته اند. در این مقاله از سفرنامه های کلاسیک زمان صفویه تا آخرین نظرات جهانگرد ها درباره این شهر را مرور می کنیم.

ژان شاردن فرانسوی در دوران صفوی از گستردگی شهر و جاذبه های آن سخن گفته است:

قزوین شهر بزرگی است که در دشتی سرسبز و در فاصله 20 کیلومتری کوه الوند واقع شده. توسعه قزوین شمالی-جنوبی بوده و قبلاً دیوار و بارویی هم داشته که حالا فقط خرابه هایش باقی است. 12 هزار خانه باغ دار در این شهر قرار گرفته است. محیط شهر حدود 10 کیلومتر است و جمعیتی بالغ بر 100 هزار نفر را در خود جای داده. از این جمعیت، چهل خانواده مسیحی و صد خانواده یهودی هستند.

زیباترین نقاط قزوین عبارت اند از: میدان شاه که میدان اسب دوانی است و به شکل میدان شاه اصفهان ساخته شده. کاخ همایونی که هفت در دارد و در اصل عالی قاپی، به معنای باب همایون، خوانده می گردد. لوحی با حروف طلایی بالای در کاخ همایونی نصب شده که در آن چنین نوشته شده است: به عنایت کلمه لا اله الا الله که عقیده و ایمان ما است. این باب همایون همواره مظفر و مفتوح باد.

باغ های کاخ شطرنجی شکل، زیبا و باصفا هستند. شاه طهماسب، بر اساس طرحی که یک معمار ترک داده بود، کاخ را ساخت. ابتدا کوچک بود تا آنکه شاه عباس آمد و آن را توسعه داد.

در قزوین مسجد کم هست. مسجد جامع قزوین هم کوچک است. مسجد را هارون الرشید، خلیفه بغداد، در سال 170 هجری (786 میلادی) بنا کرد. مسجد شاه قزوین یکی از بناهای عالی و عمارت های باشکوه و بزرگ ایران به شمار می رود. این بنای بسیار بزرگ در انتهای خیابان وسیع باباهمایون واقع شده و درختان بزرگ اطراف آن را احاطه نموده اند. شاه اسماعیل، پدر شاه طهماسب، ساخت بنا را شروع کرد اما عمرش کفاف نداد. بعد تقریباً تمام بنای مسجد به خرج شاه طهماسب و در دوران او ساخته شد.

بعد از مسجدها، مدرسه ها از جمله بناهای قابل توجه قزوین هستند. مهم ترین مدرسه قزوین خلیفه سلطان نام دارد. خلیفه سلطان صدر اعظم ایران بوده که این مدرسه را ساخته است. بنایش پنجاه سال پیش به اتمام رسید.

کاروان سراها نیز شایان توجه هستند که در میانشان عمارت های باشکوه و عالی هم دیده می گردد. کاروانسرای شاهی دارای 250 حجره، یک حوض بزرگ و درختان بزرگی است که در حیاطش کاشته اند. دو راسته مغازه، که اجناس بسیار گرانبهایی هم دارند، به دو در ورودی کاروان سرا منتهی می شوند. اما شکوه و جلال قزوین به بازار، کاروان سرا، گرمابه یا قهوه خانه هایش نیست بلکه این کاخ ها و قصرهای بزرگ شاهان صفوی هستند که به شهر عظمت بخشیده اند.

گاسپار دروویل فرانسوی سال 1191-1192 شمسی دیگر آن عظمت پیشین قزوین را ندیده است: شهر قزوین مرکز و مقر سابق پادشاهان ایران بوده است. با توجه به بقایای حصار بزرگ آن، بی مصاحبه شهری بزرگ و با جمعیتی بالغ بر 100 هزار تن بوده است. اما اکنون تعداد ساکنان آن از 10 هزار نفر بیشتر نمی گردد.

اوژن فلاندن فرانسوی حدود سال 1220 از خیابان ها و بناهای شهر نوشته است:

خیابانی که به در بزرگ کاخ منتهی می گردد از هر حیث قابل توجه است. طول خیابان 700-800 قدم و پهنای آن 70 قدم با درختکاری هایی است که آن را زینت داده. درخت ها بر مغازه های دو طرف خیابان سایه انداخته اند. از بناهای این شهر دانستم که شهری زیبا و پراهمیت است.

در بین بناهای قزوین، بازارها با کاروان سراها و به ویژه آب انبارها قابل توجه اند. جمعیت شهر حدود 30 تا 40 هزار نفر است. صنعت آنان شمشیرسازی است که به سبک خراسانی می سازند.

لیوت استیوارت، افسر انگلیسی در سال 1229 فراوانی تاکستان های آن بیشتر به چشمش آمد: پیرامون شهر قزوین را کیلومترها تاکستان فرا گرفته است. تاک ها با شیاری آبگیر از هم جدا شده اند و هیچ کدام حصار ندارند. من گنبد میناکاری و گلدسته های آبی رنگ مسجد قزوین را تحسین می کنم.

کنت دو گوبینوی فرانسوی در سال 1233-1234 از شکوه گذشته شهر نوشت:

قزوین، که قبلاً مرکز ایران بوده، هنوز مقداری از شکوه و بزرگی سابق را حفظ نموده است. عمارتی بزرگ از زمان صفویه در این شهر هست که اکنون رو به ویرانی رفته؛ با این حال معلوم است که شکوه و عظمت داشته به خصوص دروازه ای بزرگ دارد که در حقیقت دروازه ای سلطنتی است.

انگور در فصل پاییز قزوین آن قدر مقرون به صرفه و فراوان است که 100 کیلوگرم آن حتی یک فرانک فرانسه هم نمی گردد. به طور کلی، انگورهای ایران خیلی شیرین تر از انگورهای فرانسه هستند. خشکی آفتاب و گرمای تابستان انگورهای این سرزمین را به قدری شیرین می نماید که بدون اغراق از قند شیرین ترند.

ارنست اورسل بلژیکی در سال های 1261-1263 کوچه ها و بافت شهری قزوین را مد نظر قرار داد:

قزوین از دور با قبه هایی، که احتمالاً برای قبر ملایی ساخته بودند، دیده شد. کوچه های قزوین شباهتی تمام به کوچه های ایروان دارند. این کوچه ها از میان دیوارهای گلی بلند، که باغ ها و خانه ها را در بر می گیرند، امتداد می یابند. در بالای سردر خانه ها تصاویری از مشهد، کربلا و مکه، که به وسیله صاحب خانه زیارت شده، گچبری نموده اند. قزوینی ها از لحاظ مذهبی متعصب ترین مردم ایران به شمار می فرایند، ضمناًًً خیلی هم شجاع هستند.

مامونتوف روس در سال 1288 نوشت:

قزوین از لحاظ شهری چیز مهمی ندارد. پیرامون شهر با دیوار حصارکشی شده و پشتش خندق کنده اند. دو خیابان بزرگ درخت دار سیمای خاصی به شهر داده است. جدا از آن، صدها کوچه تنگ و پر از گردوخاک دارد. اگر قزوین بیشتر از این آب داشت شهر خوبی می شد. زمین های اطراف شهر حاصل خیزند و در کنار قنات هایش گیاه بسیار روییده. باغ های میوه و انگور پیرامون قزوین مقداری زیادی بار و بر زردآلو، پسته، هلو و دیگر میوه ها دارند.

راولینسن انگلیسی در سال 1297 از اوضاع و احوال شهر گفت:

قزوین شهری بزرگ و به مقدار همدان است؛ با این تفاوت که نما و جلوه بیشتری دارد. برخی خیابان هایش پهن، با جویبارها و مغازه های ویترین دار هستند که از این لحاظ کم وبیش اروپایی به نظر می رسند. در این دوران، که در ایران قحطی شده، آثار قحطی در قزوین کمتر از جاهای دیگر به چشم می خورد. اگرچه جسد برخی از خانواده های فقیر، که از گرسنگی درگذشته اند، اینجا و آنجا به چشم می خورد.

اگرچه امروزه قزوین آن مرکزیت خود را از دست داده اما همچنان جهانگردانی از سراسر جهان را به خود می بیند. در ادامه آخرین نظرات جهانگرد ها درباره چند جاذبه قزوین در سایت tripadvisor را با هم می خوانیم.

کاروانسرای سعدالسلطنه

جهانگرد هلندی، اردیبهشت 97: کاروانسرای قزوین مدرن به نظر می رسد. در واقع کاروانسرایی قدیمی بوده که به شکلی مدرن بازسازی شده و کاربری بازارش بیشتر شده است. ردیفی از طاق های پشت سر هم با مغازه ها و کافه های مختلف در سراسر آن قرار دارند.

مسافر ایتالیایی، مهر 97: کاروانسرای سعدالسطنه، که قدمت آن به دوران قاجار می رسد، به عبارتی اهمیت گذشته شهر قزوین را می رساند. شهری که در راستا اصلی تجارتی بین ری و تبریز و از آن سمت به ترکیه و ارمنستان و گرجستان قرار داشت. این کاروان سرا - که نقش بازار را هم ایفا می نموده - مانند دیگر بازارهای خسته ایران، مثل تبریز و زنجان و ارومیه، نیست. زیبایی معماری آن موجب شده تا مهم ترین بنای قزوین به نظر آید.

حسینیه امینی ها

جهانگرد انگلیسی در شهریور 94: حسینیه امینی ها معماری زیبایی دارد. آثار هنری شگفت انگیزی در آن دیده می گردد. مکان آرامش بخشی دارد و تمام جزئیاتش کار دست است. تکه های کوچک آینه و شیشه های رنگی بر دیوار و سقف تزئین کننده بنا هستند. عالی است.

مسافر تایلندی در فروردین 96: داخل خانه، با آن سبک قاجاری اش، خیلی مجذوب کننده تر از معماری بیرون آن است. اما در مقایسه با دیگر خانه های قدیمی قاجاری در کاشان، شیراز، اصفهان یا حتی تهران، فکر می کنم این خانه ظرافت های کمتری دارد.

جهانگرد چینی در شهریور 97: حسینیه امینی ها حس حضور در رنگین کمان را به آدم می دهد. خانه ای قدیمی متعلق به مردمی عادی بوده است. تمام پوشیده از آینه کاری های رنگین و دارای سقف های بلند است. اگر به قزوین می روید حتماً از آن تماشا کنید.

مسجد جامع قزوین

مسافر استرالیایی در اسفند 95: مسجد جامع قزوین یکی از قدیمی ترین مسجدهای ایران است که در زمان عباسیان احتمالاً بر بقایای یک آتشکده بنا شد. حیاطش در زمان سلجوقیان ساخته شده است. مسجد بزرگی دارد اما به خاطر ساخت و سازها برخی از جاهایش مسدود شده. موزه باستان شناسی کوچکی در گوشه آن قرار داشت. وقتی ما به آنجا رفتیم، موزه دار از تماشا ما خیلی شاد شدم و برایمان چای آورد.

ما تنها جهانگرد های آنجا بودیم. میناکاری و طلاکاری هایی از دوره ایلخانی و بعلاوه پیکره هایی از هزاره دوم قبل از میلاد در آنجا وجود داشت.

جهانگرد سوئیسی در فروردین 96: مسجد جامع قزوین محل مناسبی برای فارغ شدن از شلوغی بازار آن هم به صورت رایگان است. محیط آرام و موقری دارد.

مسافر اتریشی در شهریور 97: مسجد جامع قزوین واقعاً زیبا است. فضای شگفت انگیز و آرام و مدهوش کننده اش حس خوبی به آدم می دهد؛ به همین علت یکی از مسجدهای محبوب من در ایران است.

کاخ چهل ستون

مسافر انگلیسی در خرداد 96: مجموعه آثار هنری زیبایی را در ساختمانی دوست داشتنی کاخ چهل ستون جای داده اند. از پله هایش بالا بروید و از تماشا نقاشی های دیواری لذت ببرید. هزینه ورودی ندارد که در جای خود جالب توجه است.

جهانگردی لهستانی در فروردین 97: کاخ چهل ستون جای زیبایی با آثار خطاطی قابل توجه است. باغ زیبایی دارد که خصوصاً در فصل بهار تماشای تر می گردد. محل خوبی برای گرفتن عکس های یادگاری است.

موزه مردم شناسی، کلیسای کانتور و امامزاده شاهزاده حسین از جمله دیگر جاذبه های جهانگردی قزوین به شمار می آیند.