روستای حیله ور، دستکندی شگفت انگیز در دامنه عروس کوه های ایران - مجله سینمایی گوگوریو

شیوه معماری این روستا بسیار منحصربه فرد است و خانه هایی کرانی در دل زمین، به صورت زاغه های زیبا و با سبک معماری بسیار عالی کنده شده که حتی قابل قیاس با خانه های صخره ای کندوان است و به لحاظ اینکه خانه ها در دل زمین حفاری شده، از استتار کافی برخوردار بوده و از فاصله نه چندان دور قابل رؤیت نیست.

ساختار روستای حیله ور اسکو به این صورت است که در بخش پایینی دامنه شیب زمین و کوه قرار گرفته و همانند یک گودال پذیرای آب نهرهای روانی است که در فصل های پر آب سال به طرف آن حرکت می کنند. معمارى روستاى حیله ور نشان می دهد که زندگى دام و انسان در کنار هم در جریان است و کاوشگران براساس شباهت های موجود بین روستاى حیله ور و روستاى کندوان، گمان می کنند علت متروکه شدن روستاى حیله ور کوچ احتمالى اهالى آن به روستاى کندوان بوده است.

خانه های روستای حیله ور به عنوان روستایی دست کند در میان رسوبات آتش فشانی کنده شده است، تاریخچه دقیق روستا هنوز به طور دقیق تعیین نشده اما طبق سفال های کشف شده در اطراف آن، می توان گمان برد که قدمت سکونت از قرن هفتم تا 12 هجری قمری بوده و مربوط به دوره ایلخانی تا صفوی است، البته وجود قبرستانی در فاصله 300 متری آن یعنی شمال غرب حیله ور نیز نشان دهنده سکونت افراد در قرون اسلامی است.

مردمان این روستا با شکافتن دل کوه، خانه هایشان را در کنار آغل گوسفندان ساخته اند و به این ترتیب باعث شکل گیری زندگى توأم انسان و دام شده اند. در کنار خانه ها آخور یا اصطبل برای حیوانات به صورت جداگانه ساخته شده تا حیوانات نیز از گرمای خانه ها بهره مند شوند و این نشان می دهد بیشتر مردم ساکن در این خانه ها به دامداری و کشاورزی مشغول و در کنار آن به فرش بافی، گلیم بافی، ورنی بافی اشتغال داشتند. در داخل برخی واحدهای زیستی فضاهایی به عنوان تنور کشف شده که احتمال می رود این مکان نیز برای پخت وپز یا به عنوان سیستم گرمایشی استفاده می شد.

سکونت در غار به واسطه امنیت آن رواج داشت

تصور کارشناسان این است که اهالی کندوان در مرحله اول در حیله ور زندگی می کردند و به دلایلی که بیشتر مصون بودن از حملات اقوام مهاجم بود، این محل را رها می کنند و به کندوان فعلی که تنگه اش قابل دفاع بود، عزیمت می کنند؛ در واقع مردم حیله ور در یک دوره آزرده می شوند و این آزردگی نه بخاطر طبیعت، بلکه آزرده یک قوم مهاجم بودند.

بر این اساس می توان گفت، طبیعتاً مردم کندوان، کندن را در حیله ور آموختند و حیله ور آن گونه که گفته شد در دوران ایلخانی قدر مسلم مسکونی بود و شاید در این دوره به سوی کندوان مهاجرت کردند. کندوان نسبت به حیله ور روستای بالادست بود، از طرفی به نظر می رسد که معماری حیله ور طبیعتاً معماری مکانی پست تری نسبت به کندوان دارد. حیله ور و کندن آن در دل کوه ها و زیرزمین، پیشینه ای بود برای کندن ماهرانه کندوان و انتخاب هوشمندانه آن. حیله ور مربوط به دوره ای است که انسان و دام در کنار هم زندگی می کردند. وجود غارهای تودرتو و اتاقک های مختلف در این روستای زیرزمینی تاریخی، به واسطه امنیت آن رواج داشته و در واقع ایمنی حیات را تضمین می کرد.

فضاهای موجود در حیله ور در طول سال های متمادی از گل ولای و سیلاب ها پرشده بود که با انجام سنگ چینی و جلوگیری از ورود آب نهرهای روان، توسط اداره کل میراث فرهنگی استان در سال 84 قریب به 55 مورد از آن ها تخلیه و در معرض دید عموم قرار گرفت، البته فرآیند مرمت و نگهداری آن در سال های پس از آن با نظارت، اداره میراث فرهنگی شهرستان اسکو و پایگاه میراث فرهنگی کندوان ادامه داشته است. این احتمال وجود دارد که ده ها مورد دیگر نیز از این کران ها در زیرخاک مدفون باشند و همین امر حیله ور را در آینده به محلی برای تحقیقات و پژوهش های محققان در حوزه معماری، جامعه شناسی، مردم شناسی و باستان شناسی تبدیل کند.

با توجه به وسعت و اهمیت معماری این مجموعه، بعد از انجام مطالعات باستان شناختی و مطالعات، تعیین عرصه و حریم محوطه، عملیات حفاظتی، مطالعات و عملیات مرمتی، مکان به عنوان یک ظرفیت شاخص گردشگری میزبان گردشگران داخلی و خارجی خواهد شد. این روستای بااهمیت تاریخی، به شماره 12622 در سال 84 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

آذربایجان شرقی نمونه های دیگری نیز از این روستاهای دست کند با معماری منحصربه فرد و شگفت انگیز دارد که از آن میان می توان به روستای سَورَ در شهرستان بناب و حاماملی در شهرستان ورزقان اشاره کرد که توجه هر بیننده ای را به خود جلب می کند.

* گزارش از رویا صنیعی